پرورش مهارت‌های نرم،

راهکار موفقیت زنان در حوزه فناوری اطلاعات

۲۳ ژوئن (۳ تیرماه) روز جهانی «زن در مهندسی» نام‌گذاری شده و هدف از این نام‌گذاری، ترویج حضور زنان در حوزه مهندسی و بهبود وضعیت کاری آنها در این زمینه است. در سال‌های گذشته حضور زنان ایرانی در حوزه مهندسی با رشد چشمگیری همراه بوده. اما همچنان این نیاز احساس می‌شود که برای تشویق این بخش از جامعه جهت حضور در این فضا باید تلاش شود. مهم‌ترین راهکار برای تشویق زنان در این زمینه، بهبود وضعیت به نحوی است که میان افراد هیچ‌گونه تبعیضی به‌ دلیل جنسیت اتفاق نیفتد.

صنعت فناوری اطلاعات یکی از حوزه‌هایی است که حضور زنان در آن به نسبت مردان کم‌رنگ‌تر است. به مناسبت روز جهانی زنان مهندس با دو خانم فعال در حوزه فناوری اطلاعات درباره میزان مشارکت زنان در این صنعت گفت‌وگو کرده‌ایم.

نکته قابل توجهی که در گفته‌های این دو فعال وجود دارد، اشاره به نگاه و فرهنگ جامعه و تأثیر آن بر حضور زنان در عرصه فناوری اطلاعات است.

مرجان سلیمانی و ماندانا ابوالفتحی هر دو سابقه فعالیت در لایه‌های ارشد حوزه فناوری اطلاعات دارند. به عقیده آن‌ها زنان باید مهارت‌های نرم، همچون قدرت اقناع و تفکر رهبری را در خود پرورش دهند تا بتوانند حضور پررنگ‌تری نه‌تنها در این صنعت، بلکه در همه صنایع داشته باشند.

سهم ۱۶درصدی زنان در مشاغل صنعت فناوری اطلاعات

مرجان سلیمانی روزبهانی، معاونت توسعه کسب‌وکار شرکت فرابوم و دارای مدرک کارشناسی مهندسی کامپیوتر، گرایش نرم‌افزار است. حضور زنان در عرصه فناوری اطلاعات نسبت به مردان کمتر است. به عقیده سلیمانی، دلیل این مسئله، جو فرهنگی و اقتصادی حاکم بر کشور است.

سلیمانی در راستای این موضوع ابتدا درباره میزان مشارکت زنان در حوزه فناوری اطلاعات توضیح داد. وی گفت: «با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و اغلب آن‌ها ظرفیت‌های بالقوه‌ای در این صنعت دارند، می‌توانند نقش مهمی در آن داشته باشند. زنان تحصیلکرده بسیاری نیز در این حوزه هستند، اما متأسفانه با توجه به وضعیت فرهنگی و اقتصادی حاکم در کشور، نتوانسته‌اند جایگاه شایسته‌ای به دست آورند.»

او در ادامه گفت: «متأسفانه نتوانستم به آمارهای سال ۱۴۰۲ دست پیدا کنم، اما با توجه به آمارهای سال ۱۴۰۱ از سهم و مشارکت زنان در بازار کار فناوری اطلاعات، شبکه و انفورماتیک در ایران، زنان سهمی نزدیک به ۱۶ درصد داشته‌اند و ۸۴ درصد از این بازار در دست آقایان است.»

البته در بخش‌هایی مثل برنامه‌نویسی و توسعه نرم‌افزار این عدد متفاوت است و میزان مشارکت زنان ۲۳ درصد است. اما اگر بخواهیم کل صنعت فناوری اطلاعات را در نظر بگیریم، همان نسبت ۱۶ به ۸۴ بین زنان و مردان برقرار است.»

نسبت حضور زنان در فناوری اطلاعات با توسعه فرهنگی

سلیمانی اشتغال زنان در دو حوزه گفته‌شده را متأثر از فرهنگ کشور دانست و گفت: «میزان و نوع اشتغال زنان در حوزه فناوری اطلاعات نسبت کاملاً مستقیمی با سطح توسعه‌یافتگی فرهنگی کشور ما دارد. در ایران هم با توجه به فرهنگ موجود، فعالیت زنان بیشتر به سمت نرم‌افزار هدایت شده است. گرایش‌هایی مثل تحلیل سیستم برنامه‌نویسی، تست و داده‌کاوی فرصت‌های شغلی نیازمند صبر و دقت هستند. چون این فاکتورها در زنان بسیار پررنگ‌تر است، در ایران زنان بیشتر جذب این حوزه‌ها می‌شوند.»

او توضیح داد: «گرایش‌های دیگری نیز در کشور وجود دارد که مرتبط با سخت‌افزار هستند، اما باور عمومی این است که این کارها بیشتر مردانه هستند. البته این مسئله مختص ایران نیست و در کل جهان با درصد متفاوتی وجود دارد. برای مثال ناسا در دهه چهل مجموعه رایانه‌های زنانه خود را داشت، زیرا باور بر این بود که محاسبه‌گرهای زن کار را دقیق‌تر و سریع‌تر از مردان انجام می‌دهند.»

نسبت زنان به مردان در لایه‌های مدیریتی

به گفته سلیمانی نسبت تقریبی ۲۰ به ۸۰ که پیش از این به آن اشاره شد در لایه‌های مدیریتی نیز صادق است. در واقع در وضعیت فعلی، جایگاه‌های مدیریتی و تصمیم‌گیری کمتری نصیب زنان می‌شود، ولی در بخش خصوصی اوضاع کمی متفاوت‌تر و بهتر است. زیرا این بخش فضای بالغ‌تری برای رشد و توسعه زنان دارد و آنها راحت‌تر به جایگاه مدیریتی می‌رسند؛ این در حالی است که در سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی این درصد خیلی کمتر است.

سلیمانی در ادامه مطرح کرد: «زنان باید مهارت‌های نرم خود را جدا از مهارت‌های فنی و تخصصی پرورش دهند. فرهنگ کشور همیشه بر این باور بوده که زنان باید شخصیت سربه‌زیر و آرامی داشته باشند و از چالش دوری کنند و به دنبال آرامش باشند.»

او توضیح داد: «مهارت‌های نرم مانند قدرت مذاکره، قدرت اقناع و توانایی مدیریت از توانایی‌های نرمی هستند که زنان باید آموزش ببینند. خانواده‌ها از دختران می‌خواهند آرام و مطیع باشند و این برای فرزندان پسر کاملاً برعکس است. این روش تربیتی باعث می‌شود مردان به تجربه، مهارت‌هایی همچون رهبری را بیاموزند.»

سلیمانی در پایان گفت: «تحصیلات برای زنان در این حوزه بسیار مهم است. اینکه بتوانند هم به صورت آکادمیک متخصص شوند و هم تخصص‌هایی را بیاموزند که در دانشگاه تدریس نمی‌شود و در قالب برخی دوره‌ها باید آنها را فراگیرند.»

نسبت کم رشد زنان در مراحل کاری در برابر مردان هم‌رده

ماندانا ابوالفتحی، مدیر پورتفولیوی محصولات مالی کارگزاری فارابی است. او در ابتدای صحبت‌هایش به توضیح چالش‌های پیش روی مراحل کاری زنان پرداخت. به باور ابوالفتحی، این چالش‌ها تنها مختص حوزه فناوری اطلاعات یا حتی کشور ایران نیست، بلکه چالش‌هایی جهان‌شمول در همه کسب‌وکارها برای زنان به شمار می‌رود.

ابوالفتحی در این‌باره گفت: «چالش‌هایی برای زنان وجود دارد که مختص صنعت دیجیتال نیست و برای تمام زنانی که در ایران مشغول کار هستند وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آنها، طی کردن مراحل کاری زنان نسبت به مردان هم‌رده و هم‌سطح است. حتی گاهی ممکن است مدیران به مردان در سطوح پایین‌تر مهارتی نسبت به یک زن در سطح مهارتی بالاتر اعتماد بیشتری کنند. در نتیجه، آن‌ها فرصت‌های بیشتری در اختیار داشته باشند. بسیاری اوقات، ممکن است مردان در موقعیت شغلی خود حتی کسب‌وکار را متحمل هزینه هم بکنند و در نهایت جایگاه‌شان را حفظ کنند. اما چنین فرصت‌هایی برای یک زن وجود ندارد.»

ناخودآگاه جمعی اعتماد کمتری به زنان دارد

فرهنگ یک جامعه می‌تواند تأثیر مستقیمی بر جایگاه شغلی زنان در آن جامعه داشته باشد. به عقیده ابوالفتحی فرهنگی که در جامعه ایران وجود دارد به توانایی زن باورمند نیست و این نگاه حتی بر خود زنان تأثیرگذار بوده است.

ابوالفتحی بیان کرد: «در بسیاری از اوقات، زنان با سابقه شغلی طولانی‌تر در صنعت، در رده‌های پایین‌تر شغلی نسبت به مردان با سابقه و تجربه کمتر قرار می‌گیرند. این وضعیت را ناخودآگاه جمعی رقم می‌زند. این ناخودآگاه همان نگاه مردان به زنان است؛ نگاهی که معمولاً پذیرش موضع یک زن را برای مردان سخت می‌کند. مردان با این عقیده، که اگر موضع یک زن را بپذیرند در جایگاه زن قرار می‌گیرند، از پذیرش جایگاه زنان خودداری می‌کنند.»

او در ادامه درباره نگاه زنان توضیح داد: «نگاه زنان به خود و هم‌جنس‌هایشان نیز اهمیت دارد. این نگاه، نبود باورمندی به توانمندی‌های خود و ناتوانی در ابراز توانمندی‌هایشان است. یک مرد در موقعیت مشابه بهتر می‌تواند دانش خود را ارائه دهد و برای خود برندسازی کند، اما زنان در همین سطح به‌ دلیل باورمند نبودن به خود، توانمندی خود را دیرتر ثابت می‌کنند.»

به عقیده ابوالفتحی، نکته دیگری که در باور عموم وجود دارد این است که وقتی زنان به موفقیتی می‌رسند، بسیاری دلیل این موفقیت را توانمندی آن زن نمی‌دانند، بلکه فاکتورهای دیگری را به آن نسبت می‌دهند.

قابل جایگزینی و با دستمزد کم

ابوالفتحی درباره حضور زنان در صنعت فناوری اطلاعات گفت: «در شرکت‌های این حوزه قریب به اتفاق در موقعیت‌های شغلی در سطح کارشناسی و پشتیبانی‌های شرکت‌های IT حضور زنان را مشاهده می‌کنید. در این سطوح امکان یافتن نیروی جایگزین بیشتر است و دستمزد کمتری هم برای آن وجود دارد.»

او ادامه داد: «اما در مراتب سازمانی و لایه‌های مدیریتی تعداد خانم‌ها به شکل چشمگیری کمتر از مردان است. برای مثال در یک جمع ۱۰نفره از مدیران، در بهترین حالت دو الی سه نفر مدیر زن در تیم مدیریتی هستند.»

ابوالفتحی نیز به پرورش مهارت‌های نرم برای مشارکت زنان در حوزه IT اشاره کرد. او گفت: «مهارت‌های سخت معمولاً در یک بازه زمانی شش‌ماهه تا یک‌ساله آموخته می‌شوند، اما مهارت‌های فردی و نرم مثل نحوه حل مسئله، نحوه تعامل با هم‌گروهی‌ها، مهارت حل تعارض و داشتن تفکر رهبری و مهارت‌های نرم دیگر بسیار مهم‌اند و باید توجه کنیم که توسعه مهارت‌های فردی یک فرآیند دائمی و ادامه‌دار است.»